Brak białka w organizmie może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Białko pełni kluczową rolę w budowie i regeneracji tkanek, wpływa też na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Niedobór tego składnika pokarmowego objawia się osłabieniem, wzmożonym łaknieniem, problemami z koncentracją, a nawet obrzękami. Warto zatem zwrócić uwagę na odpowiednią podaż białka w codziennej diecie i w razie potrzeby skonsultować się z dietetykiem.
Kluczowe wnioski:- Niedobór białka może powodować upośledzenie funkcji poznawczych i osłabienie mięśni.
- Objawem niskiego poziomu białka jest także obrzęk twarzy oraz stóp.
- Białko pełni kluczową rolę w regeneracji wszystkich tkanek organizmu.
- Zapotrzebowanie na białko zależy m.in od wieku, aktywności fizycznej i stanu zdrowia.
- Dobre źródła białka to mięso, ryby, jaja, nabiał i rośliny strączkowe.
Objawy braku białka
Niedobór białka w organizmie może objawiać się na kilka sposobów. Do typowych objawów należą osłabienie i zmęczenie, gdyż białko jest niezbędne do prawidłowej pracy mięśni. Wraz ze spadkiem masy mięśniowej pojawia się też uczucie rozdrażnienia i drażliwości.
Kolejnym symptomem jest obrzęk twarzy, powiek, kostek lub dłoni. Wynika on z zaburzenia gospodarki wodnej i elektrolitowej spowodowanej niedoborem albumin, będących głównymi białkami osocza krwi.
Niska podaż białka wpływa również na układ odpornościowy, przez co organizm staje się podatny na infekcje. Pojawiają się problemy z gojeniem ran oraz siniaki.
Z powodu zaburzeń metabolicznych dochodzi do spowolnienia wzrostu paznokci i włosów. Skóra staje się sucha i łuszczy się. Mogą pojawić się zaburzenia miesiączkowania u kobiet.
Problemy poznawcze
Istotnym skutkiem niedoboru białka jest pogorszenie funkcji poznawczych, tj. upośledzenie zdolności koncentracji, kojarzenia i zapamiętywania. Zaburzeniu ulegają procesy myślowe.
Dochodzi również do spadku nastroju, apatii i depresji na tle niedożywienia organizmu.
Funkcje białek w organizmie
Białko pełni w organizmie bardzo wiele istotnych funkcji. Przede wszystkim stanowi materiał budulcowy niezbędny do ciągłej regeneracji i odbudowy tkanek.
Ponadto białka uczestniczą w przekazywaniu informacji genetycznej, wpływają na gospodarkę hormonalną oraz odpowiadają za transport substancji w organizmie. Są niezbędne do pracy enzymów i przeciwciał układu immunologicznego.
Niektóre białka pełnią funkcję nośników tlenu (hemoglobina) lub substancji zapasowych (ferrytyna). Inne umożliwiają skurcze mięśni (aktyna, miozyna) lub przekazywanie impulsów nerwowych (białka neuronów).
Białka strukturalne i motoryczne
Występują dwa główne typy białek. Pierwszą grupą są białka strukturalne, tworzące rusztowanie komórkowe oraz tkanki łącznej – skóry, ścięgien, wiązadeł, kości.
Drugą grupę stanowią białka motoryczne (ruchowe), konieczne do skurczów mięśni i odpowiedzialne za ich prawidłowe funkcjonowanie. Są obecne w włóknach mięśniowych.
Obydwa typy białek muszą być stale odbudowywane, aby organizm funkcjonował prawidłowo.
Niedobór białka - przyczyny
Do głównych przyczyn niedoboru białka w organizmie człowieka zalicza się przede wszystkim niewystarczającą podaż tego składnika w codziennej diecie. Sytuacja taka może wystąpić przy stosowaniu restrykcyjnych diet odchudzających lub przy jednostronnym, ubogim w białko jadłospisie.
Niedobór białka może również wynikać ze złego wchłaniania tego składnika w przewodzie pokarmowym. Przyczyną mogą być schorzenia układu trawiennego, m.in. celiakia, zespół jelita drażliwego, choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Na obniżenie poziomu białka wpływają ponadto choroby nerek i wątroby, odpowiedzialnych za filtrację krwi i wytwarzanie ważnych składników osocza. W niektórych chorobach nowotworowych dochodzi do nadmiernego rozkładu białek.
Zarówno zbyt duży, jak i zbyt mały niedobór białka w diecie jest szkodliwy dla zdrowia. Odpowiednia podaż tego składnika powinna być dostosowana do wieku, stanu zdrowia i trybu życia.
Skutki niedoboru białka
Najpoważniejszym skutkiem długotrwałego niedoboru białka jest nasilenie się objawów wyniszczenia organizmu. Prowadzi to do tzw. kwashiorkoru, objawiającego się obrzękami, anemią, zaburzeniami hormonalnymi, a w końcu śpiączką i zgonem.
Przewlekły deficyt białka wpływa negatywnie na układ odpornościowy. Zwiększa ryzyko infekcji, a stosowane antybiotyki nie działają skutecznie.
Osłabienie mięśni i kości
Dochodzi do osłabienia mięśni, a te z kolei gorzej metabolizują glukozę. Może dojść do rozwoju cukrzycy. Osłabieniu ulegają też kości, rośnie ryzyko osteoporozy i złamań.
| Obniżony nastroju i aktywność | Zwiększona podatność na infekcje |
| Pogorszenie pamięci i koncentracji | Zaburzenia hormonalne |
Poważne niedobory białka prowadzą więc do uszkodzenia wielu narządów i układów. Stają się zagrożeniem dla życia.
Dobowe zapotrzebowanie na białko
Zapotrzebowanie na białko jest różne w zależności od płci, wieku, trybu życia i stanu zdrowia. Dla przeciętnej osoby dorosłej wynosi około 0,8-1 gram białka na 1 kg masy ciała.
Większe spożycie białka jest wskazane u osób aktywnych fizycznie (1,2-2 g/kg mc.), u dzieci w okresie wzrostu, u kobiet w ciąży i karmiących (1,5 g/kg mc.) oraz osób starszych - by zapobiegać utracie masy mięśniowej.
Zapotrzebowanie w g/dobę
- Dzieci 1-3 lat - 13 g
- Dzieci 4-8 lat - 19 g
- Chłopcy 9-13 lat - 34 g
- Dziewczynki 9-13 lat - 34 g
- Chłopcy 14-18 lat - 52 g
- Dziewczyny 14-18 lat - 46 g
- Mężczyźni - 56 g
- Kobiety - 46 g
Podane wartości dotyczą osób o umiarkowanej aktywności fizycznej. W diecie sportowców zapotrzebowanie jest znacznie większe.
Źródła białka w diecie
Najlepszym źródłem pełnowartościowego białka są produkty odzwierzęce - chude mięsa, drób, ryby, jaja i nabiał. Zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy.
Białko roślinne znajduje się w roślinach strączkowych (fasola, soczewica, groch, ciecierzyca), orzechach, nasionach (sezam, dynia, słonecznik) oraz w produktach zbożowych (kasze, makarony). Jest ono jednak mniej wartościowe od zwierzęcego.
Wegetarianie i weganie muszą zestawiać ze sobą różne produkty roślinne, by dostarczyć organizmowi wszystkich niezbędnych aminokwasów. Pomocne mogą być suplementy białkowe.
Wartość odżywcza
| Produkt | Zawartość białka |
| Filet z piersi kurczaka | 31 g (100 g produktu) |
| Jajko kurze | 13 g (1 szt.) |
| Twaróg chudy | 18 g (100 g) |
| Fasola czerwona | 21 g (100 g) |
W codziennym jadłospisie należy uwzględnić produkty będące źródłem pełnowartościowego białka, dostosowując ich ilość do potrzeb organizmu.
Podsumowanie
Brak białka w organizmie jest bardzo niebezpieczny, gdyż białko pełni kluczową rolę w odbudowie tkanek, transporcie substancji i funkcjonowaniu układu immunologicznego. Jego niedobór objawia się charakterystycznymi symptomami takimi jak osłabienie, obrzęki czy problemy z gojeniem ran.
Przyczyną niskiego poziomu białka może być zbyt mała podaż w diecie, złe wchłanianie w przewodzie pokarmowym z powodu chorób układu trawiennego lub zaburzone wydalanie przez nerki i wątrobę. Prowadzi to do wyniszczenia organizmu.
Długotrwały niedobór białka powoduje osłabienie mięśni, kości i odporności. Zaburza też gospodarkę hormonalną i cukrową. Może stanowić zagrożenie dla życia. Stąd tak istotne jest dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości tego składnika.
Najlepszym źródłem wartościowego białka są produkty odzwierzęce – mięso, ryby, jaja i nabiał. Białko roślinne zawierają rośliny strączkowe oraz nasiona, choć jest ono mniej wartościowe.
